تصمیم‌گیری در شرایط عدم قطعیت (Uncertainty) یا نااطمینانی زمانی مطرح می‌شود که تصمیم‌گیرنده اطلاعات دقیقی درباره پیامدهای آتی از فعالیت های مختلف ندارد. در چنین شرایطی، ما از الگوهای تصمیم‌گیری در شرایط نااطمینانی یا عدم قطعیت استفاده می‌کنیم.

در دنیای متلاطم امروز، تصمیم‌گیری در شرایطی انجام می‌شود که اطلاعات کامل و قطعی بندرت در دسترس است. مدیران، کارآفرینان و سیاست‌گذاران همواره با محیط‌هایی روبرو هستند که یا مخاطرات (ریسک) آن‌ها را تهدید می‌کند، یا با عدم قطعیت مطلق احاطه شده‌اند. 

در ادامه، مهم‌ترین الگوها (معیارها) برای تصمیم‌گیری در شرایط عدم قطعیت را همراه با فرمول‌ها، پارامترها و توضیحات بررسی خواهد شد:

 ۱. معیار ماکسی‌مین (Maximin)

 مناسب برای: افراد بدبین (محافظه‌کار)

ایده این روش : از هر موقعیت در شرایط نااطمینانی یا عدم قطعیت، بدترین سناریورا در نظر بگیرید و در انتها سناریویی را انتخاب کنید که در میان بدترین موقعیت ها، بهترین نتیجه را دارد.

 فرمول:

فرض کنیم:

• Ai: گزینه‌ی تصمیم i

• Sj: حالت ممکن j

• uij: سود (یا مطلوبیت) گزینه Ai در حالت Sj

فرمول:

Maximin=max​(min​(uij​))

 مثال:

A1: Min = 0
A2: Min = 7
A3: Min = -5
پس: انتخاب = A2

۲. معیار ماکسی‌مکس (Maximax)

 مناسب برای: افراد خوش‌بین (ریسک‌پذیر)

 ایده این روش :از هر موقعیت در شرایط نااطمینانی یا عدم قطعیت، بهترین سناریورا در نظر بگیرید و در انتها سناریویی را انتخاب کنید که در میان بهترین موقعیت ها، بالاترین نتیجه یا سود بالقوه را دارد. 

Maximax=max⁡i(max⁡j(uij))

 مثال:

جدول موقعیت و سناریوها

A1: Max = 10
A2: Max = 7
A3: Max = 20
پس انتخاب = A3

۳. معیار لاپلاس (Laplace)

مناسب برای: زمانی که احتمال حالات مختلف مشخص نیست اما فرض می‌کنیم همه حالات به یک اندازه محتمل‌اند (اصل بی‌طرفی)

 ایده این روش: از هر موقعیت در شرایط نااطمینانی یا عدم قطعیتمیانگین سود در حالات مختلف را برای هر گزینه حساب کنید و سپس بالاترین نتیجه یا سودرا انتخاب کنید.

مثال:

جدول موقعیت و سناریوها

A1: (10+5+0)/3=5(10+5+0)/3 = 5
A2: (7+7+7)/3=7(7+7+7)/3 = 7
A3: (20+(−5)+5)/3=6.67(20 + (-5) + 5)/3 = 6.67
پس انتخاب = A2

 ۴. معیار هورویتز (Hurwicz)

مناسب برای: افراد با درجه‌ای از خوش‌بینی و بدبینی. شامل ضریب خوش‌بینی 

ایده این روش :از هر موقعیت در شرایط نااطمینانی یا عدم قطعیت ،ترکیب بدبینانه و خوش‌بینانه را باتوجه به برآورد خود با اختصاص وزن برای هرکدام انجام دهید.

Hurwicz(Ai)=α⋅max⁡j(uij)+(1−α)⋅min⁡j(uij)

 مثال :

(با  فرض α=0.6)

جدول موقعیت و سناریوها

A1: 0.6⋅10+0.4⋅0=6
A2: 0.6⋅7+0.4⋅7= 7
A3: 0.6⋅20+0.4⋅(−5)=12−2= 10
پس انتخاب = A3

 ۵. معیار کمینه پشیمانی (Minimax Regret)

مناسب برای: افرادی با گرایش متمرکزبر کاهش پشیمانی ناشی از تصمیم غلط

ایده این روش: از هر موقعیت در شرایط نااطمینانی یا عدم قطعیت ابتدا ماتریس پشیمانی (Regret) را محاسبه کنید، سپس برای هر گزینه، بیشترین پشیمانی را انتخاب و آن را کمینه کنید.

مراحل:

۱. برای هر حالت Sj، بیشترین سود را پیدا کنید.( در هر ستون)

۲. پشیمانی برای هر Ai و Sj:

uj−uij=Rij

۳. درنهایت : بیشترین مقدار برای هر پشیمانی را انتخاب کنید.

 مثال:

جدول موقعیت و سناریوها

1. پیدا کردن بیشترین سود  در هر ستون:

• S1: 20

• S2: 7

• S3: 7

2.ماتریس پشیمانی: بیشترین مقدار هر ستون را از تک تک اعداد هر ستون کم کنید.

در نتیجه  بیشترین پشیمانی هر موقعیت به شرح زیر داریم:

A1: 10

A2: 13

A3: 12
انتخاب = A1

مقایسه کلی انواع معیارهای تصمیم گیری در شرایط نااطمینانی یا عدم قطعیت:

سوال: با وجود معیارهای مختلف شرح داده شده در تصمیم گیری در شرایط نااطمینانی یا عدم قطعیت، بهترین معیار یا رویکرد کدامست؟

پاسخ پیشنهادی: استفاده ترکیبی، راهکار مدیریتی برای انتخاب از بین روش های تصمیم گیری در شرایط نااطمینانی یا عدم قطعیت می باشد ولی در تصمیم‌گیری تحت شرایط نااطمینانی یا عدم قطعیت، هیچ معیاری به‌تنهایی کامل نیست. هر کدام از معیارها فرض‌های متفاوتی درباره آینده دارند:

• ماکسی‌مین فرض می‌کند بدترین حالت رخ خواهد داد (محافظه‌کار)

• ماکسی‌مکس فرض می‌کند بهترین حالت رخ می‌دهد (خوش‌بین)

• لاپلاس فرض می‌کند تمام حالت‌ها به یک اندازه محتمل‌اند (بی‌طرف)

• هورویتز ترکیبی از خوش‌بینی و بدبینی است (قابل تنظیم)

• کمینه پشیمانی تمرکز بر کاهش حسرت بعد از وقوع نتایج بد دارد

در عمل، هیچ مدیری نمی‌داند کدام فرض به واقعیت نزدیک‌تر است. پس باید تصمیم خود را بر مبنای "چند زاویه تحلیل هم‌زمان "بنا کند. این همان راهکار پیشنهادی «استفاده ترکیبی» است.

راهکار پیشنهادی: چارچوب سه‌مرحله‌ای ترکیبی

مرحله ۱: حذف گزینه‌های بسیار ضعیف

در گام اول، از معیارهایی مانند ماکسی‌مین یا کمینه پشیمانی برای حذف گزینه‌هایی استفاده کنید که حتی در بهترین حالت هم ریسک بسیار بالایی دارند یا پشیمانی سنگینی در پی خواهند داشت.

 ابزار:

• مقایسه حداقل سودها (ماکسی‌مین)

• بررسی حداکثر پشیمانی (کمینه پشیمانی)

خروجی: حذف گزینه‌هایی که از هر نظر «ناامن» هستند.

مرحله ۲: انتخاب اولیه با معیار لاپلاس یا هورویتز

در گام دوم، با فرض اینکه اطلاعاتی درباره احتمال وقوع حالت‌ها ندارید، از معیار لاپلاس یا اگر تمایل به تعیین درجه خوش‌بینی دارید، از هورویتز استفاده کنید تا میانگین عملکرد موقعیت ها را بسنجید.

ابزار:

• میانگین‌گیری ساده (لاپلاس)

• ترکیب وزن خوش‌بینی و بدبینی(هورویتز)

خروجی: تعیین گزینه‌ای که در مجموع بهترین عملکرد را دارد.

مرحله ۳: اعتبارسنجی نهایی با ماکسی‌مکس (برای فرصت‌ها) یا پشیمانی (برای ریسک)

در این مرحله، بررسی کنید که:

• آیا موقعیت منتخب، در صورت تحقق بهترین حالت، بیشترین سود را هم دارد؟ (یعنی ارزش فرصت را دارد؟)

• یا برعکس: اگر بدترین حالت رخ دهد، آیا باعث پشیمانی شدید نخواهد شد؟

ابزار:

• حداکثر سود بالقوه (ماکسی‌مکس)

• بررسی ماتریس پشیمانی برای ارزیابی ریسک عدم اقدام درست

 خروجی: تأیید نهایی، یا تنظیم دوباره انتخاب.

 نتیجه‌گیری عملی :

راهکار استفاده ترکیبی به معنای یکبار تحلیل از منظر ریسک (ماکسی‌مین / کمینه پشیمانی) و بار دیگر تحلیل از منظر معیار تعادلی (لاپلاس / هورویتز) و در نهایت تحلیل از دیدگاه بهره برداری از فرصت بیشتر (ماکسی‌مکس) است. در دنیای کسب و کار هر مدیر براساس شهود، تجربه، مستندات و البته ویژگی های شخصیتی اش و آگاهی از خطاهای شناختی ، باید میان ریسک، سود و تعادل ذهنی خود تصمیم بگیرد.